Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrole z zakresu wprowadzania na rynek baterii i akumulatorów oraz gospodarowania odpadami z nich powstałymi. Kontrolami objęto zarówno gminy, urzędy marszałkowskie, wojewódzkie inspektoraty inspekcji handlowej oraz wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Wyniki kontroli nie napawają jednak optymizmem.
Nierzetelne dane i słaba kontrola podmiotów
Zgodnie z szacunkami GIOŚ poziom zbierania baterii i akumulatorów w latach 2014-2016 wyniósł odpowiednio ponad 33%, 38% i 39%, podczas gdy minimalne poziomy zbierania wynosiły 35%, 40% i 45%. Z danych wynika, że Polska nie zrealizowała ustalonych celów. NIK podnosi jednak, że jakość danych służących do obliczania ww. poziomów jest prawdopodobnie bardzo niska. Masy zebranych baterii i akumulatorów, podawane przez podmioty wprowadzające baterie i akumulatory do obrotu były znacznie niższe (o około 44% w 2015 r. i ponad 100% w 2016 r.) niż masy deklarowane przez zbierających te odpady. Przyjęcie ilości wykazywanych przez zbierających baterie pozwoliłyby osiągnąć wymagane poziomy (w 2016 r. wyniósłby aż 78%). Tak istotne rozbieżności wskazują, że system sprawozdawczy dotyczący masy zebranych zużytych baterii i akumulatorów działa nieprawidłowo. Według NIK nadzór nad podmiotami zbierającymi i gospodarującymi zużytymi bateriami i akumulatorami jest iluzoryczny. Ilość kontroli pomiotów ujętych np. w rejestrze GIOŚ była znikoma, a próby identyfikacji podmiotów niezarejestrowanych (mimo obowiązku) praktycznie nie były podejmowane.
Nadzieja w BDO?
NIK upatruje nadziei na poprawę jakości gromadzonych danych w uruchomieniu scentralizowanej sprawozdawczości z zakresu baterii i akumulatorów prowadzonej za pośrednictwem BDO, czyli Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami. Kontrolujący podkreślają jednak, że samo uruchomienie bazy nie spowoduje poprawy rzetelności danych i nie może zastąpić cyklicznych kontroli inspekcji ochrony środowiska i innych uprawnionych organów.
(Nie)wiedza użytkowników
Kontrole NIK dają podstawy do stwierdzenia, że zwiększenie poziomu zbierania zużytych baterii, nie jest możliwe bez precyzyjnych kampanii informacyjnych. Większość analizowanych działań podejmowanych przez gminy w tym zakresie ograniczało się do udostępniania informacji o zasadach segregacji i zbierania odpadów na tablicach ogłoszeń, na stronach BIP lub stronach internetowych gmin. Część gmin stworzyła ulotki i broszury dotyczące postępowania z bateriami. Kampanie edukacyjne nie są zwykle prowadzone systemowo tj. brak zajęć edukacyjnych lub konkursów w szkołach, zakładach pracy, czy w trakcie festynów lub innych imprez organizowanych na terenach gmin. Przyczynia się to do nikłej skuteczności przekazywania informacji i promocji pozytywnych wzorców postępowania.
Miejsca zbierania nie na miejscu?
Kolejnym problemem systemowym jest, według NIK, zła lokalizacja miejsc zbierania odpadów baterii lub ich całkowity brak. NIK zauważa, że miejsca takie często oddalone są znacznie od miejsc zamieszkania np. na obrzeżach miast. Nawet jeśli gminy stworzyły tzw. PSZOKi, czyli punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych to większość mieszkańców nie zdaje sobie z tego sprawy lub są one usytuowane na tyle daleko, że mieszkańcy nawet nie rozważają skorzystania z nich. Ponadto, część PSZOK-ów czynna jest do godziny 16.00, czyli w godzinach, w których znaczna część mieszkańców pracuje. Zgodnie z wynikami kontroli NIK 6 z 9 gmin objętych kontrolą koordynowaną i w 15 z 20 gmin objętych kontrolami rozpoznawczymi nie zebrały od 2015 roku do I półrocza 2017 ani jednej zużytej baterii i akumulatora za pośrednictwem PSZOK. Inne miejsca odbioru, głównie w obrębie urzędów i instytucji stwierdzono tylko w około 44% kontrolowanych gmin. Pozostałe miejsca zbierania należały do firm prywatnych niezwiązanych z samorządami.
Sugestie dla Ministerstwa i GIOŚ
Na podstawie przeprowadzonych kontroli NIK sformułował sugestie dotyczące zwiększenia nadzoru nad rynkiem baterii i akumulatorów w Polsce zarówno dla Ministerstwa Środowiska, jak i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Wśród nich znalazło się m.in. intensyfikacja kampanii edukacyjnych, zwiększanie lub promowanie zwiększania liczby miejsc odbioru baterii zlokalizowanych w pobliżu gospodarstw domowych, zwiększenie budżetu Inspekcji Ochrony Środowiska (w celu poprawy skuteczności jej działania) ich nadzoru oraz dostosowanie bazy BDO do specyfiki rynku baterii i akumulatorów. W przypadku Głównego Inspektora Ochrony Środowiska NIK zaapelował o zaplanowanie i wdrożenia cyklu kontroli przestrzegania zapisów ustawy o bateriach i akumulatorach z naciskiem na zbierających zużyte baterie i akumulatory oraz opracowanie wytycznych dotyczących realizacji obowiązków sprawozdawczych do momentu uruchomienia modułu sprawozdawczego bazy BDO.
Źródło: nik.gov.pl
Zdjęcie: pixabay.com